Sınav Kaygısıyla Baş Etmede Ebeveyn Rolü

Sınav süreci yaklaşırken ebeveynler de en az çocuklar kadar kaygılıdır. Ve hatta bazı durumlarda ebeveynlerin çocuklardan daha yoğun bir kaygı taşıdığı gözlenmektedir. Bu durum aynı zamanda ebeveynlerin çocuklarına farkında olarak ya da olmayarak yükledikleri olumsuz duyguları da beraberinde getirir. Gereğinden fazla kaygılı bir ebeveyn, çocuğun da haddinden fazla kaygılanmasına sebebiyet verir. Yüksek kaygı da sınav performansını olumsuz yönde etkiler. Bu durum bir çeşit kendini gerçekleştiren kehanet olarak değerlendirilebilir.

Ebeveynlerin ve sınava girecek olan kişinin sınava dair tutumu ve yüklediği anlam çok önemlidir. Çocuk karakteristik açıdan mükemmelliyetçi bir yapıya sahip olabilir. Bununla birlikte ebeveynler çocuktan kapasitesinin çok üstünde bir başarı beklentisi içine girebilir, türlü sebepler nedeniyle kendi hayatlarında gerçekleştirememiş oldukları ya da kendilerinin ‘kendi imkanları’ doğrultusunda gerçekleştirdiklerine kıyasla çocuğa sunulan imkanlar doğrultusundan kendilerinden çok daha iyi olarak değerlendirdikleri alana doğru çocuğu iteklemeye çalışabilirler. Bu durum çocuklarda başarısız olma, değerlendirilme, yetersizlik hissi ve sonucunda da sınav kaygısı olarak ortaya çıkar.

Kaygının kolay fark edilebilir fiziksel bir takım belirtileri olduğu gibi, zor fark edilen ve gizli olan bir tarafı da vardır. Çocuğun dikkatinin çabuk dağılması ve psikosomatik (karın ağrısı, baş ağrısı, mide bulantısı, taşikardi, titreme, iştahsızlık, ağız kuruluğu, terleme, aşırı yeme, uyku düzensizliği vb.) belirtilerin ortaya çıkması kaygının kolay fark edilebilir belirtileri arasında yer alır. Ders çalışmanın ertelendiği, sınav hakkında ve sınava dair olan konuşmaların reddedildiği, konu hakkında soru sorulmasından rahatsızlık duyulan, çok çalışmaya rağmen performansın düştüğü ve düşüncelerin organize edilmesinde güçlük yaşanması gibi durumlar daha zor fark edilen kaygı belirtileri arasında yerini alır. Bazı zamanlarda da sınav kaygısı belli başlı bir takım cümlelerin altına gizlenmiş olabilir. Örneğin “Bu bilgiler çok gereksiz. Nerede ve ne zaman kullanacağım? Sınava hazırlanmak için zamanım yok. Konuları anlamıyorum, bende bir sorun var. Sınavda başarılı olamayacağım.” gibi.

Sınav kaygısı, derslerde başarısız olma korkusu ve eğitim süreçlerine ilişkin genel isteksizlik hali olarak değerlendirilir. Sınav kaygısı ebeveyn tutumları ile yakından ilişkilidir. Sınava yüklenen anlam ne kadar abartılı olursa, başarısız olmak ne kadar korkutucu bir durum şeklinde algılanırsa, yüksek kaygı kaçınılmaz olarak karşımıza çıkar. Başarısız olmanın da başarılı olmak kadar doğal bir sonuç olduğunu, bu durumun siyah ve beyaz kadar keskin sınırlılıklar yaratmadığını, arada yer alan grinin birçok tonu olabileceğini bilmek ve belki de sıra dışı bir başlangıç için bunun bir fırsat olabileceğini düşünmek sınav öncesi ve sonrası için büyük ölçüde rahatlama sağlayacaktır. 

Sınav kaygısı yaşayan bir öğrenci, ebeveynlerinden sınavın dünyanın sonu ya da başlangıcı olmadığını duymak ister. Başkalarıyla kıyaslanmaktan hiç hoşlanmaz. Çevresindekilerin kendisinden karşılayamayacağını düşündüğü ölçüde yüksek beklentiler içine girmesini istemez, kontrol edilmeyi hiç sevmez.

Koruyucu anne-baba tutumları çocuğa yüklenen mükemmellik ölçütüyle çocuk üzerinde büyük bir baskı ve yoğun bir kaygı yaratmaktadır. Otoriter anne-baba tutumu daha sert ve ceza eğilimli bir yapı olduğundan çocukta korku temelli bir kaygının oluşmasına ve bu durum da çocuğun başarısının olumsuz etkilenmesine sebep olmaktadır. Birey değerliliğine önem veren demokratik anne-baba tutumunda ise çocuk daha özgüvenlidir, kaygı ile baş etme konusundaki becerileri daha iyi gelişmiştir. Her iki tutumun aksine demokratik anne-baba tutumunun benimsenmesi, sınav kavramının çocuklar için normalleştirilmesi, kaygı düzeyini de aynı ölçüde azaltmış olur. Şunu da belirtmek gerekir ki sınav kaygısı ile başa çıkabilen bir birey önüne çıkacak olan diğer engellerde de benzer bir başarıya imza atar.