Taşıma rekabetinde son perde

Yolcularının en az yarısını özel havayolu şirketlerine kaptıran 30 yıllık firmalar iflasın eşiğine geldiler.

Fly ve Onur Air’den sonra Türkiye’ye gelecek üçüncü havayolu şirketinin 19 milyon liradan başlayan fiyatlarla İstanbul’dan Antalya’ya seferlere başlayacağı bildirildi. Yolcularının yarıdan fazlasını özel havayolu şirketlerine kaptıran 30 yıllık şehirlerarası otobüs firmaları iflasın eşiğine geldi. İstanbul’dan uçak seferlerinin yapılmaya başlandığı Diyarbakır, Kayseri, Trabzon gibi merkezler ile bunlara komşu 21 ilin 144 firması rekabet için fiyatlarını indirdi. Ancak şirketler yolcu kaybını engelleyemedi. Özel havayollarının yurtiçi seferlere başlamasıyla orta sınıf vatandaşlar, karayoluyla 22 saat süren bir mesafeyi bir saatte ve cüz’i fiyatlarla kat etme imkânına kavuştu. Birçok kişi hayatında ilk defa uçağa bindi. Otobüs firmaları önemli oranda yolcu kaybetti. Varan Turizm uçakla girdiği rekabet sonucu 25 yıldır ilk defa indirim yapmak zorunda kaldı. Otobüslerinin arkasına ‘Tek rakibimiz THY’ diye yazan firma sahipleri, iki ay önce başlayan özel uçak seferlerinin gelirlerini azaltması karşısında yeni arayışlara girdi. Firmaların acil eylem planında ilk sırada sefere çıkmama kararı yer alıyor. Üçüncü bir havayolu şirketinin 19 milyon liraya İstanbul’dan Antalya’ya uçacağı bilgisini alan otobüs sahipleri seslerini hükümete duyurmaya çalışıyor. Yolcularını kaybeden 21 ilin firmasının kontak kapatma kararı ise Uluslararası Anadolu ve Trakya Otobüsçüler Derneği’nin “Önce Meclis’e gidelim.” teklifiyle engellendi. Ay sonunda Meclis’e çıkmayı planlayan otobüsçüler, hükümetten olumlu cevap alamamaları halinde kontak kapatacaklarını belirtti. Otobüs şirketlerinin hedefi haline gelen Fly Air’in Genel Koordinatörü Kaya Nomaler ise İstanbul, Ankara ve Trabzon arasında karşılıklı seferler yaptıklarını ve yüzde 90’ın üzerinde dolulukla uçtuklarını kaydetti. Nomaler, ilk seferi yaptıkları 20 Ekim’den bu yana 30 binden fazla iç hat yolcusu taşıdıklarını açıkladı. Nomaler, “Bizden önce bu ülkede insanlar uçağa binmeyi hayal bile edemezdi. İnsanlar 15–20 milyon lira daha fazla para verip 18 saatlik yolu 1,5 saatte gidiyor. İç hat tekeli kalkınca THY de fiyat indirmek zorunda kaldı.” dedi. Özel hava yollarının kapacağı yolcu sayısının yüzde 5’i geçmeyeceğini tahmin eden otobüs firmaları yanıldıklarını itiraf etti. Uluslararası Anadolu ve Trakya Otobüsçüler Derneği’nin verilerine göre 2 ayda otobüs firmaları ortalama 30 yolculu 2 bin 600 otobüse eşit olan 78 bin yolcusunu uçaklara kaptırdı. Diyarbakır yolcularının yüzde 70’i, Trabzon’a seyahat edenlerin yüzde 40’ı otobüs yerine uçağı tercih etti. Bu oran Kayseri için yüzde 30 oldu. Özel havayolu şirketleri İstanbul’dan Samsun, Trabzon, Erzurum, Adana, Kayseri, Antalya, İzmir, Diyarbakır ve Adana’ya gidiş dönüş 150 milyon, tek yön ise 79 milyon liraya yüzde yüze yakın dolulukla uçarken, Türk Hava Yolları da yüzde 30 indirime giderek iç hatlardaki doluluk oranını yüzde 80’e yükseltti. Fly ve Onur Air’den sonra Türkiye’ye gelecek üçüncü havayolu şirketinin 19 milyon liradan başlayan fiyatlarla İstanbul’dan Antalya’ya seferlere başlayacağı öğrenildi. Turizm firmalarının bu firmadan yaptırdığı rezervasyonlar yazın da otobüsçülerin boş sefer yapacaklarının işareti oldu. Özel havayollarının Van ve Gaziantep gibi illere de uçarak yurtiçi uçuş ağını genişletecek olması otobüs firması sahiplerini kara kara düşündürüyor. Günde Onur Air’in 2 ve Türk Hava Yolları’nın 2 olmak üzere İstanbul’dan günde tarifeli 4 uçak seferinin olduğu Diyarbakır firmaları rekabetten en fazla etkilenen illerin başında geliyor. Otobüsle 22 saat süren İstanbul–Diyarbakır yolculuğu uçakla bir saate düştü. İstanbul’dan yazın günde 18 kışın ise en az 13 otobüs kaldıran Diyarbakır’ın 5 firması sefer sayılarını günde firma başına birer sefer olmak üzere bire düşürdü. Star Diyarbakır İstanbul İşletmecisi Mevlüt İlgin, “Kepenk indirmemek için namus belasına günde bir sefer yapıyoruz. Onu da zararına kaldırıyoruz. Uçakta yer bulamayan çok çocuklu ya da yükü çok olanlar bize geliyor.” dedi. Diyarbakır firmaları 55 milyon lira olan liste fiyatını da 35 milyon liraya indirmelerine rağmen yolcularını havayolu şirketlerine kaptırdı. İstanbul Büyük Otogarı’ndaki 5 firma günde toplam 75 civarında yolcuyla sefere çıkıyor. İstanbul’dan Diyarbakır’a sefer yapamayınca boşta kalan otobüsler Adana ve Mersin gibi iller arasında yıkıcı bir rekabetle çalıştırılmaya başladı. Diyarbakır firmaları ellerindeki otobüsleri bile çalıştıramayınca kapora yatırıp sipariş verdikleri otobüsleri iptal ettirmek isteyince otobüs üreticisi firmalarla kavgalı hale geldi. Star Diyarbakır 16 setra siparişini 4’e düşürdü. Mevlüt İlgin 25 bin Euro’dan toplam 400 bin Euro kapora yatırdıklarını, bunun yanmaması için 4 otobüsü almak zorunda kaldıklarını kaydetti. 30 yıllık firma Öz Diyarbakır 16 otobüs siparişinin 14’ünü iptal edip 2 tanesini aldı. Yeni Diyarbakır geçtiğimiz Kurban Bayramı’ndan önce sefere koymayı planladığı 7 adet MAN Fortuna otobüs siparişinin alımını mayısa erteledi, sayıyı ise 5’e düşürdü. MAN yetkilileri ise iptal edilen siparişleri olmadığını savundu. Diyarbakır Sur, 9 otobüs siparişinin 4’ünü aldı. En kârlı çıkan ise yeni otobüs siparişi vermeyen Lüks Diyarbakır firması oldu. Uçak yolcularından Ulusoy ile birlikte en çok etkilenen firma olan Varan Turizm firması 25 yıldır ilk defa bilet fiyatında indirime gitti. Varan bütün hatlarda gidiş–dönüş biletlerini yüzde 25 ucuzlattı. Ulusoy Otobüs Grubu Genel Müdürü Mustafa Yıldırım ise Trabzon ve Adana ile bağlantılı seferlerinde yüzde 20 oranında yolcu kaybına uğradıklarını söyledi. Ulusoy da 33 yıl sonra ilk defa indirime giderek bilet fiyatlarını bütün seferlerde yüzde 25 oranında ucuzlattı. Mustafa Yıldırım, Setra model otobüsleri Türkiye’de hiç olmayan yeni modellerle değiştirmek için sattıklarını açıkladı. Yıldırım, kara ve havayolu arasında rekabetin doğduğunu, kendilerine de ÖTV’siz veya indirimli yakıt vermeleri halinde fiyatlarda yüzde 25 ucuzluk getireceklerini ifade etti. Varan Turizm’in sahibi Enis Pekuysal hem yolcularının azalması hem de distribütörü olduğu Setra otobüsü siparişlerinin iptal edilmesiyle özel havayolu şirketlerinin yurtiçi uçuşlarından en fazla etkilenen patron oldu. Varan ve Ulusoy’un prestij hattı olarak gördükleri İstanbul ve Ankara arasında da özel havayolu şirketlerinin yolcu taşıyacak olması bu iki firmayı korkutuyor. Özel havayolları sefere başlamadan önce yurtiçi yolcu taşımacılığında havayolunun payı yüzde 2 civarındayken otobüslerin payı yüzde 95’ti. Türkiye’de 500’den fazla firma yaklaşık 12 bin otobüs şehirlerarası yolcu taşımacılığı yapıyor. Şoförleri, muavinleri, servisleri ve acente personeliyle birlikte sektörde çalışanların sayısı 350 bini buluyor.