Referandumda neyi oylayacağız?
Abone ol12 Eylül'deki referanduma bir ay kala oylanacak anayasa değişikliğinin içeriğiyle ilgili kafalar hala karışık. Pakette neler var?
Türkiye bir ay sonra referanduma gidiyor. 12 Eylül'de
halkoylamasına sunulacak anayasa paketinde hangi maddelerin
değişeceği ve referandumun içeriğinden çok liderlerin meydanlardaki
polemikleri konuşuluyor.
Yaklaşık 50 milyon seçmenin oy kullanacağı referandumda oylanacak değişiklikle Anayasa Mahkemesi ve HSYK yeniden yapılandırılırken, kadına pozitif ayrımcılıktan kişisel verilerin korunmasına, seyahat hürriyetinden memura toplu sözleşme hakkına ve grev yasaklarının kaldırılmasına, askere sivil mahkeme yolunu açan düzenlemeden Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararlarının yargıya açılmasına kadar birçok alanda köklü değişiklikler yapılıyor.
İşte 12 Eylül'de referanduma sunulan anayasanın değişecek maddeleri:
10. Madde:
Anayasa'nın 10. maddesinde yer alan pozitif ayrımcılığı içeriyor.
Maddede yeralan Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet,
bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.
ibaresine "Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı
olarak yorumlanamaz." cümlesi ile "Çocuklar, yaşlılar, özürlüler,
harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler
için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz." fıkrası
ekleniyor.
20. Madde:
Madde, kişisel verilerin korunmasını içeriyor. Anayasanın 20.
maddesinde yapılan değişiklikle herkes, kişisel verilerin
korunmasını isteme hakkına sahip olacak. Bu hak; kişinin kendisiyle
ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere
erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve
amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de
kapsıyor. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya
kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına
ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenecek.
23.
Madde:
Öngörülen değişiklik, vatandaşların
yurtdışı seyahatlerini içeriyor. Buna göre, Anayasanın 23.
maddesinin 3. fıkrası şöyle değiştirildi. Buna göre, vatandaşın
yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya
kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak
sınırlanabilecek.
41. Madde:
Anayasanın 41. maddesinde Ailenin korunması ve çocuk haklarını ele
alıyor. Maddeye, "Her çocuk, yeterli himaye ve bakımdan yararlanma,
yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel
ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. Devlet, her
türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri
alır." hükmü ekleniyor.
51.
Madde:
Anayasanın 51. maddesinin 4. fıkrası,
aynı zamanda aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye
olunamayacağı hükmü getiriyor. Yapılan değişiklikle, Uluslararası
Çalışma Teşkilatının (ILO) Sendika Özgürlüğüne ve Örgütlenme
Hakkının Korunmasına İlişkin 87. Sayılı Sözleşmesine aykırı olduğu
gerekçesiyle söz konusu fıkrası yürürlükten kaldırılıyor.
MEMURLARA TOPLU SÖZLEŞME HAKKI
GETİRİLİYOR
53. Madde:
Teklifin 6. maddesiyle memurlara
sözleşme hakkı getiriyor. Buna göre, Anayasanın 53. maddesinin
mevcut düzenlemesinde, memur ve diğer kamu görevlilerinin sadece
toplu görüşme hakkı tanıyor. Maddeye eklenen yeni hükümlerle, memur
ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı
getiriliyor.
54. Madde:
Grev ve lokavt hakkına sınırlamalar getiren, Anayasanın 54.
maddesinin üçüncü ve yedinci fıkraları yürürlükten kaldırılıyor.
Böylece sendikal haklar ile grev ve lokavt hakkının
kullanılabilmesi bakımından, ileri bir adım atılmış oluyor.
OMBUDSMAN KURUMU KURULUYOR
74. Madde:
Yapılan düzenlemeyle Kamu Denetçiliği Kurumu (ombudsman)
oluşturuluyor. Kurum, TBMM Başkanlığına bağlı olarak kurulacak ve
idarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri inceleyecek. Kamu
başdenetçisi, TBMM tarafından gizli oyla ve 4 yıl için
seçilecek.
84. Madde:
Anayasa'nın "Milletvekilliğinin Düşmesi" başlıklı 84. maddesinin
son fıkrası yürürlükten kaldırılıyor. Buna göre, milletvekilliğinin
düşürülmesi uygulaması kaldırılıyor.
94. Madde:
Anayasanın 94. maddesinin 3. fıkrasında değişiklik yapılmasını
öngörüyor. Buna göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı
seçimlerinin her yasama döneminde iki kez yapılması ve ilk
seçilenlerin görev süresinin iki yıl olması, ikinci devre için
seçilenlerin görev süresinin ise o yasama döneminin sonuna kadar
devam etmesi öngörülüyor.
YAŞ KARARLARI YARGIYA AÇILIYOR... DEVAMI DİĞER SAYFADA...
[PAGE]
125. Madde :
Anayasanın 125. maddesinde değişiklik yapılarak, Yüksek Askeri
Şurası (YAŞ)'nın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye
ayırma hariç, her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı
yolunun açılması öngörülüyor. Ayrıca yargı yetkisi, idari eylem ve
işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olacak, hiçbir
surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamayacak.
128.
Madde:
Anayasanın 53. maddesinde yapılan
değişiklikle, memur ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme
yapma hakkı veriliyor. Anayasanın 128. maddesinde ise, memur ve
diğer kamu görevlilerinin nitelik, atanma, aylık, ödenek gibi özlük
haklarının kanunla düzenleneceği hükmü yer alıyor. 53. maddede
yapılan değişikliğe paralel olarak, memur ve diğer kamu
görevlilerinin malî ve sosyal haklarına ilişkin toplu sözleşme
hükümlerinin saklı olduğu hükme bağlanıyor.
129.
Madde:
Anayasanın 129. maddesinde yapılan
değişiklikle disiplin kararlarını düzenliyor. Buna göre, Memurlar
ve diğer kamu görevlilerine verilen uyarma ve kınama cezalarının da
yargı denetimine açılması öngörülüyor.
144.
Madde:
Anayasa'nın 'Hakimler ve Savcıların
Denetimi' başlıklı 144. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre,
adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden Adalet
Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri ile hakim ve savcı
mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma
işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılacak.
145.
Madde:
Anayasa'nın Askeri yargıyı düzenleyen
145. maddesinde değişiklikle askere sivil mahkeme yolu açılıyor.
Buna göre, Askerî yargı, askerî mahkemeler ve disiplin mahkemeleri
tarafından yürütülür. Bu mahkemeler; asker kişilerin, sadece
askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri askerî
suçlara ait davalara bakmakla görevlidirler. Devletin güvenliğine,
anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar
her halde adliye mahkemelerinde görülür. Savaş hali haricinde,
asker olmayan kişiler askerî mahkemelerde yargılanamaz. Askerî
mahkemelerin savaş halinde hangi suçlar ve hangi kişiler bakımından
yetkili oldukları; kuruluşları ve gerektiğinde bu mahkemelerde adlî
yargı hâkim ve savcılarının görevlendirilmeleri kanunla düzenlenir.
Askerî yargı organlarının kuruluşu, işleyişi, askerî hâkimlerin
özlük işleri, askerî savcılık görevlerini yapan askerî hâkimlerin
görevli bulundukları komutanlıkla ilişkileri, mahkemelerin
bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla
düzenlenir.
ANAYASA MAHKEMESİ YENİDEN
YAPILANDIRILIYOR
146. Madde:
Anayasa'nın 146. maddesini yeniden
düzenlemeyi öngörüyor. Yeni düzenlemeyle Anayasa Mahkemesi'nin üye
sayısı 11'den 17'ye çıkartılıyor. Üyelerinin 3'ünü TBMM, 14'ünü ise
Cumhurbaşkanı seçiyor. Buna göre, halen 11 asıl 4 yedek üyeli olan
Anayasa Mahkemesi, taslaktan farklı olarak 17 asıl üyeden oluşacak.
İlk taslakta bu sayı 19 olarak öngörülüyordu. TBMM, 2 üyeyi,
Sayıştay Genel Kurulunun gösterdiği 3'er aday arasından; 1 üyeyi
baro başkanlarının avukatlar arasından göstereceği 3 aday arasından
gizli oylamayla seçecek. Cumhurbaşkanı; 3 üyeyi Yargıtay, 2 üyeyi
Danıştay, 1 üyeyi Askeri Yargıtay, 1 üyeyi Askeri Yüksek İdare
Mahkemesince gösterilecek 3'er aday içinden; 3 üyeyi ise YÖK'ün
kendi üyesi olmayan yüksek öğretim kurumları öğretim üyeleri
arasından göstereceği 3'er aday içinden seçecek. Böylece,
Cumhurbaşkanı taslaktan farklı olarak Askeri Yargıtay'dan üye
seçmiş olacak. Cumhurbaşkanının direkt olarak seçeceği üye sayısı
taslaktakinden farklı olarak düşürülüyor. Taslakta,
Cumhurbaşkanının 7 üyeyi direkt olarak seçmesi öngörülüyordu.
Teklifte bu sayı 4'e indiriliyor. Anayasa Mahkemesi'nin 3 daireden
oluşması yönünde taslakta yer alan düzenlemeden de vazgeçiliyor.
Yüksek Mahkeme, iki bölüm ve Genel Kurul olarak çalışacak. Anayasa
Mahkemesi üyeleri, gizli oyla bir başkan ve iki başkanvekili
seçecek. Süresi bitenler yeniden seçilebilecek.
147.
Madde:
Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev
sürelerini düzenleyen 147. maddede değişiklik öngörüyor. Buna göre
Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yılla sınırlıyor.
148.
Madde:
Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini düzenleyen 148.
maddesinde değişiklik yapılarak, kişisel başvuru hakkı tanınıyor.
Bireysel başvurunun taslakta öngörülen, ''anayasa şikayeti'' ile
sınırlı olması uygulaması kaldırılarak, bireysel başvuru hakkı
genel tutuluyor. Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet
komutanları ve Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili
suçlardan dolayı Yüce Divan'da yargılanacak. Yüce Divan kararlarına
karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel Kurulun
yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak.
149.
Madde:
Anayasa Mahkemesinin çalışma ve
yargılama usulünü düzenleyen 149. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Buna göre, Anayasa Mahkemesinin bölümleri başkanvekilinin
başkanlığında 4 üyenin katılımı ile toplanacak. Genel Kurul ise
mahkeme başkanının veya başkanın belirleyeceği başkanvekilinin
başkanlığında en az 12 üye ile toplanacak. Bölümler ve genel kurul,
kararlarını salt çoğunluk ile alacak. Bireysel başvuruların kabul
edilebilirlik incelemesi için komisyonlar oluşturabilecek.
Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara Yüce Divan sıfatıyla Genel Kurul bakacak. Bireysel başvurular ise bölümlerce karara bağlanacak. Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için üye tam sayısının üçte ikisinin oyu aranacak.
156. Madde:
Anayasa'nın, Askeri Yargıtay'a ilişkin düzenleme içeren Anayasa'nın
156. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, Askeri Yargıtay
üyelerinin disiplin ve özlük işlerinde askerlik hizmetinin
gereklerine bakılmayacak. Bunun için hakimlik teminatı esasları
dikkate alınacak. Yüksek Askeri İdare Mahkemesi'ne hakimlik
teminatı getiriyor.
HSYK'NIN ÜYE SAYISI
ARTIYOR
159. Madde:
Anayasa'nın,
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) yapısını düzenleyen
159. maddesinde değişiklik yapılıyor. Bu kapsamda, HSYK'nın halen 7
olan asıl üye sayısı 22'ye, 5 olan yedek üye sayısı ise 10'a
çıkarılıyor. HSYK, 3 daire halinde çalışacak. Teklifte, Adalet
Bakanı'nın kurul başkanlığını yürütmesi korunuyor. Adalet Bakanlığı
Müsteşarı'nın kurulda yer alması uygulaması da sürecek. Kurulun, 4
asıl üyesi, yüksek öğretim kurumlarının hukuk öğretim üyeleri ile
avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca; 3 asıl ve 2 yedek üyesi,
Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca; bir asıl ve
bir yedek üyesi, Danıştay üyeleri arasından Danıştay Genel
Kurulunca; bir asıl ve bir yedek üyesi, Türkiye Adalet Akademisi
Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından; 7 asıl ve 4 yedek üyesi,
birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri
yitirmemiş adli yargı hakim ve savcıları arasından adli yargı hakim
ve savcılarınca; 3 asıl ve 2 yedek üyesi idari yargı hakim ve
savcıları arasından idari yargı hakim ve savcılarınca, dört yıl
için seçilecek. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilecek. Kurulun
''meslekten çıkarma'' cezasına ilişkin kararlarına itiraz yolu
getiriliyor. Kurulun diğer kararlarına karşı yargı mercilerine
başvurulamayacak.
166. Madde:
'Ekonomik ve Sosyal Konsey' Anayasa kapsamına alınıyor. Konsey,
ekonomiye ilişkin konularda hükümete danışmanlık yapacak.
Geçici 15.
Madde:
12 Eylül darbecilerine yargı yolu açılıyor. Anayasa'nın, 12 Eylül
dönemindeki Milli Güvenlik Konseyi üyeleri ile bu dönemde kurulan
hükümetler ve Danışma Meclisi'nde görev alanların yargılanmasını
önleyen geçici 15. maddesi yürürlükten kaldırılıyor.