Lazlarla ilgili ilk gerçekçi kitap

Muhammet Vanilişi ve Ali Tandilava tarafından Gürcistan’da 1964 yılında yayınlanmış olan ''Lazların Tarihi'' adlı çevirisi, 1992 yılında İstanbul'da basılmıştı. Şimdiden eskimiş olan bu kitap Türkiye'deki Lazlar hakkında fazla bir şey anlatmıyor, ayrıca Türk kaynaklarından yararlanmıyordu. Buna rağmen, kitabın Türkiye'de basılması yayıncıların Lazlara gösterdikleri dikkatin yeniden doğuşunun bir göstergesi sayılabilir. Bu yeniden doğuş, aynı zamanda 1993 yılının sonunda Ogni isimli Laz dergisinin ortaya çıkması ile de ifade buluyor. Çveneburi ya da Yeni Kafkasya gibi Kafkas dergilerinde olduğu kadar, Türk günlük ve haftalık basınında, bu konuya gün geçtikçe daha fazla sayıda makalede yer veriliyor. Bu kitabın yazarı, eserin bibliyografyasında yer alan bütün makaleleri büyük bir dikkat ve sabırla toplamıştır. Bu, ona Türkiye'deki ''Laz Kimliği'' etrafında ortaya atılan tartışmaların bir tablosunu çizme imkănını vermiştir. Bu ciddi ve bilimsel kitap, aynı zamanda bir stereotipe karşı mücadele etmek amacını taşımaktadır. Türkiye'de günlük yaşam dilinde ''Laz'' tanımı ''Karadenizli'' anlamında kullanılmaktadır. Lazların etnik kimliği uzun zamandır yerini, Karadenizli Türkleri tanımlayan, etnik olmayan, bölgesel stereotipe bırakmıştır. Temel ve Dursun gibi saflıkları ile dalga geçilen kişiliklerle dolu ''Laz fıkraları'', Türkiye'de oldukça yaygındır. Bu stereotipinin karşısında yazar, gerçek Lazların belirleyici özelliklerini anlatmak konusunda özen göstermiştir. Kolheti'den gelen, bundan ikibin yıldan uzun bir zaman önce Rize ile Batum arasına yerleşmiş olan bu halk, Osmanlı İmparatorluğuna katılmadan önce kendine özgü bir tarihe sahipti. İşte bu kitap, sözü geçen bu tarihin en önemli hatlarını bizim için tekrar gözden geçirmektedir.