İddialara belgeli yanıt

 Tarihçi Kemal Çiçek'in, arşiv belgeleriyle 1915 yılındaki Ermeni tehcirinin nedenlerini ortaya koyduğu ''Ermenilerin Zorunlu Göçü'' adlı kitabı, TTK tarafından yayınlandı.

Çiçek'in kaleme aldığı ve 1915-1917 yıllarını konu alan eserde, Ermeni tehcirinin nedenleri, kafilelerin hazırlanması, yolculukları ve kamp yaşamları arşiv belgeleriyle gözler önüne seriliyor.

Çiçek'in konuya ilişkin Amerikan arşiv belgelerinden de  yararlandığı kitapta, Türkiye'deki Amerikan diplomatlarının Dışişleri Bakanlığı ile yazışmalarının toplandığı tasnifler, Halep, Bağdat, Mersin, Harput, Trabzon, Hama, Kudüs Konsolosluk belgeleri, Yunanistan, Romanya, İran ve Ermenistan'daki Amerikan elçi ve konsoloslarının Dışişleri Bakanlığı ile yazışmaları ve Amerika-Türkiye arasındaki elçilik yazışmalarına da yer veriliyor.

Yazar, kitabın giriş bölümünde ''20. yüzyılın üzerinde en çok değerlendirme yapılan olaylarından biri'' olarak nitelendirdiği yaşananları, ''Neden Zorunlu Göç'', ''Zorunlu Göç Kanunu ve Uygulaması'', ''Yollar, Kafileler ve Yol Hikayeleri'', ''Varış ve Kamp Hayatı'' ile ''Kayıplar'' olmak üzere 5 bölümde ele alıyor. Çiçek, kitabında döneme ilişkin harita ve fotoğraflara da yer veriyor.

1915'DE NE OLDU?

Kitabın yazılma amaçlarından birinin ''1915'te ne oldu?'' sorusuna yanıt vermek olduğunu belirten Çiçek, önsöz yazısında şu görüşleri dile getiriyor:

''Bugüne kadar elbette bu soruyu ele alan eserler yazılmıştır. Ancak bunlardan Türkiye'de yazılanlar Osmanlı arşivine dayandığı için ayıklanmış belgelerin sonucu olmakla itham edilmişlerdir. Buna karşılık ülke dışında yazılan bir çok eser de, Ermeni diasporasının destek ve güdümleri altında yazıldığı için tarafımızdan bilimsel  nitelikte görülmeyerek değerlendirmeye alınmamıştır. Bu nedenle kitabın yazarı bu konudaki arşiv belgelerini kıyaslamaya özel bir önem vermek suretiyle, mümkün olduğunca objektif bir sonuca ulaşmaya çalışmıştır.''

YOLLAR VE KUMANYALAR

Kitabın, ''Yollar, Kafileler ve Yol Hikayeleri'' bölümünün ''Yollar ve Kumanyalar'' alt başlığında göç sırasında yaşanan zorluklar ve bunların giderilmesine yönelik çabalar ele alınıyor. Zorunlu göç kanununun uygulanması sırasında hükümeti en çok zorlayan ve Ermenileri en fazla sıkıntıya sokan sorunun, yolculuk süreci olduğunun belirtildiği bölümde, şunlar kaydediliyor:

''Devletin imkanlarının her bakımdan kıt olduğu bir zamanda
gerçekleştirilen zorunlu göç, tabiri caizse bazı Ermeni kafilelerinin kader yolculuğu olmuştur.

Kafilelerin hazırlıksız, yaya olarak aç ve çıplak yürütüldüğünü, bu yüzden kayıpların arttığını iddia etmişlerdir. Halbuki raporda da sıklıkla belirtildiği gibi kullanılabilecek araba, vagon bazen yoktur, bulunduğunda da hükümet tarafından Ermenilere tahsis edilmiştir.''

''FRANSIZ DİPLOMATİK BELGELERİNDE ERMENİ OLAYI''

Öte yandan Türk Tarih Kurumu, ''Fransız Diplomatik Belgelerinde Ermeni Olayları 1914-1918'' adlı eserin 4,5 ve 6. cildini de yayınladı. Hasan Dilan tarafından hazırlanan ''Fransız Diplomatik Belgelerinde Ermeni Olayları'' adlı eserde, daha önce yayınlanan ilk üç ciltle birlikte toplam 2 bin 360 Fransız arşiv belgesi yer alıyor.

Çalışmanın 536 sayfalık 4. cildinde Eylül 1915-Mayıs 1917 dönemi, 612 sayfalık 5. ve 126 sayfalık 6. cildinde ise 1914-1918 döneminde Ermeni olaylarına ilişkin yaşananlar, arşiv belgeleri ile ortaya konuluyor. Eser, belgeler aracılığıyla dönemin ülkeler arası ilişkilerine, sosyal, ekonomik ve politik ortamına da ışık tutuyor.