Ice Bucket Challenge ve ALS hastalığı nedir?
Abone olBir kova buz (Ice Bucket Challenge) kampanyası ile gündeme gelen ALS hastalığı bir sinir sistemi rahatsızlığıdır. Bu hastalığın belirtileri neler, nasıl farkedilir?
Ice Bucket Challenge (Bir kova buz)
kampanyası ile gündeme gelen ALS (Amiyotrofik lateral skleroz) bir
sinir sistemi hastalığıdır.
ALS hastalığı motor sinirleri etkiler ve kas hareketlerine
engeller. ALS hastaları ilerleyen safhalarda felç geçirirken beyin
sistemi bundan etkilenmez.
Dünyadaki ünlü ALS hastaları arasında dahi fizikçi Stephen Hawking
bulunmaktadır.
ALS HASTALIĞININ BELİRTİLERİ
NELER?
ALS hastalığının başlangıç belirtileri çok hafif olduğundan bir çok kez faykedilmez. Özellikle kol ve bacaklarda olmak üzere kas güçsüzlüğü ile başlayan ALS, konuşma, çiğneme ve nefes alma sistemine varana kadar etkiler.
ALS hastalığı sonucu kol ve bacaklar incelirken, el ve ayak
kaslarında seyirme ve kramplar olabilir. Kişi kol ve bacaklarını
iyi kullanamazken ALS hastalarında kontrol edilemeyen gülmeler
yaşanır.
ALS hastalığının başlangıç belirtileri her hastada aynı olmadığı
için tespiti de zordur. Kimi hasta halının saçaklarına takılmaya,
tökezlemeye başlar; kimi hasta eşyaları kaldırmakta zorlanır,
kimisi de konuşurken kelimeleri yuvarladığını fark eder.
KAS HASTALIĞINDA SON
AŞAMA
Kas zafiyeti önce bir kas grubundan başlar, yavaş yavaş diğer
kas gruplarına yayılır. Kaslardaki iş görememenin derecesi ve
hastalığın ilerleyişi hastadan hastaya değişir. Solunum kaslarının
giderek daha fazla etkilenmesi ve buna bağlı solunum güçlüğü
hastalıkta gelinen son aşama olur.
ALS hastalığında genel olarak duyular, idrar ve barsak işlevleri, cinsel işlevler etkilenmez. Kalp kası zarar görmez. Göz kasları çoğu kez en son etkilenen kas olur, kimi zaman da hiç etkilenmez. Kişinin zihni yetenekleri normaldir.
ALS TANISI NASIL
KONUR?
ALS nöroloji denen sinir hastalıkları uzmanlığını ilgilendiren bir hastalıktır. Hastalık pek çok kas ve sinir hastalığı ile karışabildiği için teşhis uzun zaman alabilir. Teşhiste manyetik rezonans görüntüleme ve elektromiyogram denen yöntemlerden, kastan parça alınarak değerlendirilmesinden ve kanın incelenmesinden yararlanılabilir. Elektromiyogram kasın etkinliğinin normal olup olmadığını gösteren bir testtir.
ALS TEDAVİSİ NASILDIR?
Halen kesin tedavisi olmayan hastalık belirtilere yönelik olarak
tedavi ediliyor. İstenmeyen etkilerin önlenmesi, hastanın
rahatlatılması ve mümkün olduğu kadar normal yaşamını sürdürmesi
amaçlanıyor.
Doğrudan bu hastalığa yönelik bir ilaç bulmak için araştırmalar
sürüyor. Hastalığın ilerlemesini etkileyen ilk ilaç olan riluzol
1995 yılında Amerika'da ruhsat aldı. Bu etken maddenin motor sinir
harabiyetine neden olduğu düşünülen uyarıcı bir nörotransmiter olan
glutamatı engellediği sanılıyor. İlacın hastalığın ilerlemesini
yavaşlattığı, hastanın ömrünü uzattığı, hastanın daha uzun süre iş
görmesini sağladığı düşünülüyor.
ALS HASTALIĞI IRSI Mİ TÜRKİYE'DEKİ RAKAMLAR
Dünya genelinde yüzbinde 8 ila 10 düzeyinde ALS hastası
bulunuyor. Türkiye'de yaklaşık 6 ila 7 bin arasında ALS
olduğu tahmin ediliyor.
Genellikle erişkin yaşlarda (40-50) ve erkeklerde kadınlara göre
biraz daha fazla görülüyor. Sıklığı 100.000 de 1-1,5 civarında.
Daha genç ve daha ileri yaşlarda da ortaya çıkabilen ALS genellikle
zayıf insanlarda görüldüğü dikkat çekiyor.
Hastalığın adının anlamı omurilikte kasları besleyen yan (lateral) taraftaki sinirlerin zarar görmesiyle kasların beslenememesi ve katılaşmasıdır. Hastalık ABD'de Lou Gehrig hastalığı olarak biliniyor. Bazı Avrupa ülkelerinde MNH yani motor sinir hastalığı ya da Charcot hastalığı olarak da geçiyor. Aslında MNH, ALS'nin de içinde olduğu hastalık grubunun genel adı. Charcot ise hastalığı ilk tanımlayan hekim. Uluslararası isim olarak genellikle ALS/MNH veya İngilizce metinlerde ALS/MND geçmektedir.
ALS HASTALIĞININ SEBEBİ NEDİR?
ALS hastalığın nedeni tam olarak bilinmiyor. Araştırmacılar sinirlerin bağlantı yerlerinde glutamat denen bir nörotransmitterin aşırı miktarda bulunduğunu, bunun normal iletiyi engellediğini buldu. Bu fazlalığın nedeni ise henüz bilinemiyor. Tarım ilaçları gibi bazı çevresel etkenlerin hastalığı tetiklediğinden şüpheleniliyorsa da kesin bir bilgi yok henüz.
Hastalığın nedeni bilinmediğinden nedene yönelik olarak da
tedavi edilemiyor. Üst motor sinirlerin yani beynin motor
korteksinin hasarı sonucu kas spastisitesi ve katılık oluşur. Beyin
sapı ve omurilikte bulunan alt motor sinirlerin hasarı ise kas
güçsülüğü, atrofi (kas erimesi) ve fasikülasyona (kas seyirmeleri)
neden olur. ALS genellikle hem üst hem de alt motor sinirleri
tutar. Fransız nörolog Charcot ilk kez 1874 yılında hastalığın
özelliklerini tanımlamış, omurilik ve kas belirtilerine dayanarak
ALS ismini vermişti.
ERKEKLERDE DAHA ÇOK
GÖRÜNÜYOR
Hastalık her kesimden insanda görülebilmesine karşın ALS'ye erkeklerde ve yaşlılarda daha fazla rastlanır. Ortalama başlangıç yaşı 55 olsa da, son zamanlarda daha genç kişilerde teşhis edildiği gözleniyor. ALS 12 yaşında da, 98 yaşında da görülebilir.
Toplumda rastlanma sıklığı olarak 100.000 kişide 0.5-2.4 sayısı veriliyor. Belli bir nüfusa bakıldığında ise yüz bin kişiden on birinin hasta olduğu görülür.
ALS bulaşıcı bir hastalık değildir. Ama bazı kişilerde kalıtsal yani ırsi özellik gösterebilir. Tüm ALS hastalarının yaklaşık %10'unda hastalık kalıtsaldır. Bu duruma ailevi ALS deniyor. Kalıtımla ilgisi olmayan tipe ise sporadik ALS denir. Ailevi tipte anne veya baba ALS olduğunda doğan her iki çocuktan birinde hastalık olabilir.
SOLUNUM YETMEZLİĞİNE DE SEBEP OLUYOR
ALS eninde sonunda solunum kaslarındaki zafiyete bağlı olarak solunum yetmezliğine neden olur. Bu nedenle hastalığa yakalananların yarısı solunumlarını cihazla yapay olarak sürdüremezlerse üç yıl içinde kaybedilirler. Aslında mekanik solunum sağlandığı ve ortaya çıkan diğer problemler giderildiği sürece ALS ölümcül bir hastalık değildir. Yapay solunum burundan (nazal) veya trakeostomi denen soluk borusunda açılan delikten yapılabilir. Konuşma ve yutması iyi olup fazla ağız salgısı olmayan hastalarda burundan solunum denenebilir. Daha ucuz olan bu yöntem basit bir maskeyle kolaylıkla evde uygulanabilir. Burundan solunum uygun hastalarda solunumun rahatlatılması ve ömrün uzatılmasına yardımcı olan mükemmel bir seçenektir. Özellikle bulbusun etkilendiği hastalarda tercih edilen trakeostomi ise uzun süreli yaşam desteği sunar. Bu hastalara gerekli bakım uygulandığında ve gelişebilecek problemler engellendiğinde uzun yıllar yaşamlarını sürdürebilirler.
ALS HASTALIĞINI ANLAMA YOLU NEDİR?
ALS'li hastalar ve yakınları yapay solunumla ve diğer tedavi
uygulamaları ile ilgili yeterli bilgi sahibi olmaya çalışmalı, en
uygun yönteme yine kendileri karar vermelidirler. Her bireyin kendi
hayatı ile ilgili kararları alma hakkı olduğu unutulmamalıdır. Bu
nedenle hastalıkla ilgili tüm bilgilere ulaşma, tedavi
seçeneklerinin hepsini bilme, tedaviye başlama ve tedaviyi
sonlandırma haklarının bilinciyle hareket edilmesi önemlidir.
Halen ALS hastasının karşılaştığı sorunların çözümüne yönelik
çeşitli yaklaşımlar bulunmaktadır. Etkin bir bakım ile
karşılaşabilinecek tıbbi sorunlar engellenebilir, ömür uzatılabilir
ve mümkün olan en iyi hayat kalitesine ulaşılabilir. Oluşabilecek
değişikliklere hazırlıklı olup hızla uygun çözümlerin bulunması ALS
hastasına daha sağlıklı bir hayatın sunulması açısından büyük önem
taşır
Ice Bucket Challenge
NEDİR?
Bir kova buz anlamına gelen Ice Bucket Challenge kampanyası ALS
hastalığı için başlatıldı. Ice Bucket Challenge kampanyasına
katılan kişi başından aşağı bir kova buzlu su boşaltıyor, bunu
yapmadan önce de 3 kişiye meydan okuyor. Ice Bucket Challenge
meydan okumasını yerine getirmeyen kişi ALS hastaları ise 100 dolar
bağışlıyor. Türkiye'de Ice Bucket Challenge kampanyasına Kıvanç
Tatlıtuğ, Ata Demirer, Hülya Avşar, Burcu Esmersoy, Arda Turan gibi
bir çok isim katıldı.
İŞTE ÜNLÜLERİN Ice Bucket Challenge
DENEMELERİ