Gazetelerin bildirisi Anayasa'ya aykırı!
Abone olMedyada sıkça tartışılan ‘Korsan Gazeteciliğe Hayır’ bildirisini Bilişim Avukatı Gökhan Ahi yorumladı.
20 ulusal gazete geçtiğimiz haftalarda ‘Korsan Gazeteciliğe
Hayır’ başlığı altında haber, karikatür, köşe yazısı ve
fotoğraflarının TV, radyo ve internet haber sitelerinde kaynak
gösterilse dahi kullanılmasının önüne geçmek için ortak bildiri
yayımladı.Bildiririn ihlaliyle yasal yollara başvuracaklarını
açıklayan gazeteler internet sitelerine kafa tuttu. ntvmsnbc medya
da sıkça tartışılan konuyu Bilişim Avukatı Gökhan Ahi’ye bildirinin
hukuksal temelini, yaptırım gücünü ve geleceğini sordu. Ahi,
yaptığı değerlendirmede bildirinin Anayasa'ya aykırı olduğunu,
gazetelerin böyle bir bildiri yayımlamadan önce yeni trendleri
takip etmelerini belirtti.
ANAYASA'YA AYKIRI
Haberlerin kamusal hizmet doğrultusunda
kullanılabilmesine kim karşı çıkabilir? Bu bildiriyi yazanların
buna gücü yetebilir mi? Bildiri anayasaya aykırı değil
mi?
Haberin herkese kesintisiz ve doğrudan ulaşması gerekir. Bu yüzden
haber metinlerinin paylaşılması, çoğaltılması ve işlenmesi
konusunda herhangi bir sınırlama getirilmemiştir. Bir haberin
alıntılanması için gereken tek kural, haberi yazanın ve
yayınlayanın adının zikredilmesidir yani kaynağının
gösterilmesidir. Bildiri yayınlayan gazetelerin haklı olabileceği
tek bir konu olabilir, o da alıntı kurallarına uyulmaması. Anayasa
Madde 29/3 Halkın haber alma hakkını düzenler, Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu madde 36 ise haberleri fikri eser kapsamı dışında
tutar. Haberin bir maliyeti vardır, ayrıca haber için harcanan bir
emek vardır. Eğer alıntı kurallarına uyulmazsa, gazetelerin
haberlerini yeniden çoğaltanlara karşı haksız rekabet davası açması
gündeme gelebilir. Çünkü, maliyeti üstlenerek haber üretenin emeği
hiçe sayılmış olacaktır. Gazeteler açısından bakıldığında, bu
teknolojik ortamda maliyet ve emeğin karşılığını tam alabilmeleri
artık mümkün değil. Bu durumda, gazetecilerin yeni teknolojilere
uygun yeni gelir modelleri ve yeni yayıncılık anlayışı yaratmaları
gerekiyor. Bugün gazetelere baktığımızda, yazarları ve ilan
sayfaları dışında, bir de habere bakış açıları dışında
birbirlerinden pek de farklı olmadığını, nerdeyse aynı haberlerle
çıktığını gözlemliyoruz.
HAKSIZ REKABETE DAVA AÇABİLİRLER
Mevcut bildiriye karşı dava açılabilir mi ya da şu an
bir internet sitesi gazete haberini kullandığı takdirde gazete dava
açabilir mi? Yasal süreç nasıl ilerler?
Mevcut bildiriye karşı dava açılacak bir durum yoktur. Çünkü bu
bildirideki suçlamalar belirli bir haber sitesine yönelik değildir.
Gazeteler de, çokça haber sitelerinden veya sosyal medyadan
yararlanarak haber üretmeye, hatta daha da kolayına kaçarak aynen
kopyalamaya başladılar. Gazetelerin de alıntı kurallarına uyduğunu
söylemek mümkün değil. Az önce belirttiğim gibi, haber siteleri de
gazetelere alıntı kurallarına uymadıkları için haksız rekabetten
dava açabilirler.
'YENİ MEDYAYA KARŞI SON BAŞKALDIRIŞ'
Sizce gazeteler neden böyle bir hamle yaptılar? Bu
bildirinin hedefi kim? İnternet kullanıcıları mı yoksa gazetelerin
kendi iç hesaplaşması mı?
Gazetelerin bu hamlesinin tek bir sebebi var. Basılı gazetelerin
tirajlarının trajedik bir şekilde düşmesi. Bildirinin hedefinin
internet medyası olmasına rağmen esas amaç gazetelerin haber
tekelinin devam etmesi. Eskiden gündemi gazeteler belirlerdi.
Herkes kendi düşüncesine uygun gazeteyi takip ederek, gazetesinin
kendisine sunduğu gündemle idare ederdi. Fakat bilgi teknolojileri
gelişince, insanlar tek bir kaynaktan değil bir çok kaynaktan
yararlanmaya başladı, hatta sosyal medya ortamlarından kendi
gündemini yaratmaya başladı. Kaldı ki, gazete haberciliği
özgürlüğünü de kaybetti, istedikleri gibi yazabildiklerini söylemek
mümkün değil. Gazetelerin bildirisi de artık eskisi gibi olmayan
yeni medyaya karşı son bir başkaldırıştan başka bir şey değil.
Halbuki artık yeni trendler var. Newsweek basılı yayıncılığı
bırakıp sadece dijital yayıncılığa geçtiğini açıkladı. Huffington
Post, kıdemli gazetecilerle yurttaş gazetecilerini bir araya
getiren bir anlayışla, dinamik ve her kesimi kucaklayabilen bir
platform olmayı başardı. Tablet gazeteciliği ve dergiciliği gibi
multimedya özellikler sunan yeni formatlar dünyaya hakim olmaya
başladı. Gazetelerin bildiri yayınlamadan önce oturup bu trendlerin
neresinde nasıl olacağını planlaması gerekiyor.
Birçok gazetenin internet sitesi, diğer sitelerden
aldığı haberleri kaynak göstermeden kullanıyor ya da ertesi gün
aynı haberi yine kaynak gösterilmeden gazetede kullanıldığını
görüyoruz. İnternet siteleri ve sosyal medya kullanıcıları
gazetelere karşı yasal olarak haklarını koruyabilir
mi?
İnternet sitelerinde, bloglarda, sosyal medya hesaplarında ve video
sitelerinde çoğu zaman özgün ve yeni haber içeriklerinin yer
aldığını sıklıkla görüyoruz. Artık insanlar, ellerindeki kameralı
telefonla kendi kendine, kamuoyunu yakından ilgilendiren haberler
ve içerikler üretebiliyorlar. Gazetelerin de hem basılı ortamda hem
de dijital ortamda bu tür içerikleri izin almadan veya alıntı
kurallarına uymadan yayınladıklarını görüyoruz. Haber niteliği
taşıyan içerikler için alıntı kurallarına uyulmadığı takdirde
haksız rekabetten dava açılabilir. Haber metni dışında, resim,
fotoğraf, video, karikatür ve benzeri eserler için de mali ve
manevi haklara tecavüz suçundan dava açılabilir. Ayrıca tazminat
istenebilir.