Toplum “edep” konusunda kötüye mi gidiyor?
Hayatımıza yön veren; büyüklerimizin söylediği vecize sözler, atasözleri, kısaslar v.b. vardır…Gerçi şimdiki gençlerin henüz haberi yok, bunu bilgi yarışmalarında görüyoruz…
Siyasilerimizin, makam sahiplerinin de bu sözleri çok kullandığını, ama uygulamaya geldiğinde sınıfta kaldıklarını görülüyor.
Mesela en çok kullanılan sözler var;
1/ “Eline, beline, diline sahip ol”dan (Hacı Bektaş-ı Veli);
“Ey insanoğlu!, elinle yapacağın her türlü kötülükten uzak dur, hırsızlık yapma, insan öldürme v.b.” Ama; “elinle yapacağın iyilikleri esirgeme.” anlaşılmalıdır.
“Beline sahip ol” dan; “Ey insanoğlu!, cinsel olarak gayri meşru yollardan/hallerden kaçın ve genel ahlak/edep anlayışı içinde kal.” anlaşılmalıdır.
“Diline sahip ol”dan; “Ey insanoğlu!, dilinle doğruları ve güzellikleri açık et, dedikodu/gıybet ve her tür yaramaz, aşağılayıcı, incitici sözlerden uzak dur, söz ağızdan çıktı mı geri dönemez” anlaşılmalıdır.
Yukardaki söz Alevi inancı içinde önemli bir yer edinmiş, daha sonra insanların ortak anlayışı olmuştur.
2/ “Biz çok ilimden ziyade az da olsa edebe muhtacız”(Abdullah Bin Mübarek);
Edep; insanın kendini tanımasıdır. Çok büyük ilim insanı olmuş, ama edepten sınıfta kalmışsa, toplum onu dışlamaktadır. Kalbinde Allah korkusu az olan/olmayan, dünya sevgisi bulunan, haramlardan sakınmayan, alim olduğunu söylerse saygı görmez. Bir şairin dediği gibi; “Ehl-i irfan meclisinde aradım kıldım taleb, ilim geride kaldı illa edeb, illa edeb”. Yani,” Allah'ı gerçek manada tanıyan ariflerin meclisinde ilim aradım. Fakat ilim geride kaldı, önce edep lazım edep.”
Hz.Mevlana ise; “Eğer adem oğlunun edebi yoksa adem değildir. İnsan ile hayvan arasındaki fark edeptir...Göz gezdir ve Allah’ın kelamına “Kur’an’a” ayet ayet tamamına bak. Kur’anın anlamı edeptir.” “Eğer şeytanı ayaklarınızın altında görmek istiyorsanız gözünüzü açın ve biliniz ki şeytanın katili edeptir.”
3/ “Edebi edepsizlerden öğrendim” (Lokman Hekim);
"Edepsizlerden öğrendim.” derken, “onlar insanların hoşuna gitmeyecek bir şey yaptıklarında ben onlar gibi yapmamaya çalıştım." diye açıklamış ve devam etmiş; "Akıllı insan şaka yollu söylenen sözlerden de kendisine hisse çıkartır... Ahmak ve cahiller ise kendilerine en güzel ve hikmetli nasihatler verilse bile oralı olmaz, ciddiye alıp kendini düzeltmez...”
4/ “Edepsize(hadsize) haddini bildirmek(edep öğretmek) yetime hırka giydirmek gibidir” sözünden; edep; bir bilgidir ve onun doğru öğretilmesi lazımdır. O nedenle; “bilgilenmek, insana kişilik vermek gibidir.” anlaşılmalıdır.
5/ “Edep, aklın tercümanıdır. İnsan edebi kadar akıllı, aklı kadar şereflidir. ( Şemsi Tebrizi)
‘‘Rahmet kapısı açıktır, oradan ancak edep ile girilir”(Seyyid Yahya Şirvani)
Edep, ancak aşıklarda aranmaz, çünkü aşk zaten baştan sona edeptir. Gönül iledir(gönül ehli bilir). Gönül temiz ise gerisi gelir. O dahi edeple temizlenir.
6/ “Edep kişideki bir meleke olup onu kötü hal ve hareketlerden vazgeçirir” (Tasavvuf Terimleri Sözlüğü) Tasavvuf, zaten tümüyle edepten ibarettir.
7/ “Edebin kemale ermesi kendinize gösterdiğiniz edep iledir”(Abdülkadir es-Sufi)
8/ “Kendisi güzel huylara sahip olmayanların, çocuklarını doğru ve iyi yetiştirmesi beklenemez.. Eğer çocuk iyi yetişirse, o zaman cemiyetteki tüm insanlar düzelir”(Lütfi Filiz)
Edep’li olmak dileğiyle…
Edep’li olmak dileğiyle…