Aynaya Bakmanın Tam Zamanı

Kadıköy’de başarılı bir gazeteci, “kartopu” yüzünden kalbinden bıçaklandı. İzmir’de, üniversitede çıkan bir kavgada, ülkücü genç bir öğrencinin damarı kesilerek öldürüldü. Antalya’da genç bir kız, otomobille sürüklenerek katledildi. Kadın market sahibini hırsız, defalarca bıçaklayıp kaçtı. 
 

Haberleri dinlemekten ve okumaktan korkuyorum. Sapan, ekmek bıçağı, hatta otomobil birer cinayet aygıtı olarak kullanılıyorsa, “topyekün cinnet mi geçiriyoruz” diye düşünmemek elde değil.           

Benim anlayamadığım, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde, kadın milletvekillerinin “bodyguard” olarak kullanılması. Erkek tetikçiyi anlayabiliyoruz da, doğaları şefkat ve rahmet yüklü; nezaket, letafet ve zerafet timsalı kadınlarımızın tetikçilik yapmasını anlamak gerçekten de çok zor. Aklıma “Nikita” filmi geliyor. “Alt tarafı bir sinema filmi” deyip geçmeyin, polise atılan o meşhur “tokat” hafızalarımızdan bir türlü silinmiyor. Kadınlarımız bu denli şiddete maruz kalıyor iken, bir de, onların şiddete yönelmesi nasıl izah edilebilir? Türk töresindeki “kadına el kalkmaz” ilkesine hazin veda, her bakımdan yüreğimizi burkuyor.  
    

Öncelikle bir ismi zikretmek zorundayım: Claude – Levi Strauss. 20.yyılın sosyal antropoloji ve etnoloji alanlarındaki en önemli yapısalcı bilim insanlarından birisidir. Yaban Düşünce isimli eseri ile olağan bilim algısını ters yüz etmiştir. 
 

İlkel toplumlara ilişkin en önemli incelemelerinden birisi, kabileler arasındaki kadın değiş tokuşu ile ilgilidir. Bazı kabilelerde klan içi birlikteliklerin yasaklanmasının, Strauss’a göre, bir mantığı vardır. Kadın, kabilelerarası akrabalıkların aracısıdır. Bu yolla kabileler arasındaki husumetler ortadan kalkmakta, akrabalıklar oluşturulmakta, kabileler güçlenmekte ve diğer rakiplerine göre daha caydırıcı hale gelmektedir. 
 

Kadın teninin bu bağlamdaki diğer çok daha önemli getirisi ticarettir. Tensel nitelikleri, cinsel çekiciliği, doğurganlık potansiyeli ve bekaretine göre,  kadın; belirli bir maddi değer taşımaktadır. Bu özellikleri sayesinde, kabileler arasında değiş tokuşa konu olmaktadır ve bazı tabuların kaynağı da bu ‘değiş tokuş’tur. Endüstriel emtia olarak tasavvur edilen kadın, bu nitelikleriyle, maddi bir değer taşımaktadır. Bazan “ağırlığınca altın” etmekte, bazan mütevazi bir “başlık” parasına satılmakta, bazan da kadına “iki bağ pırasa” parası takdir edilmektedir.
 

Kadının bu anlamdaki temellük değeri, günümüzün özel mülkiyet konseptini anlamak açısından önemlidir. Kadın teni üzerinde deneyimlenen “temellük değeri”, bilindiği gibi, kapital ile ikame edilerek ticari kapitalizmle birlikte, bugün, başlıca yaşam standardımız haline gelmiştir. O gün bugündür, herbirimiz bir diğerimizi, “temellük değeri”ne göre alır, satarız.  
 

Aşık Olmak Erkeğin Hakkı, Kadının Utancı;
 

Kısa bir süre görev yaptığım yurtdışındaki bir üniversitede, duygusal davranışlara ilişkin bir çalışma yapmıştık. Bizi bu çalışmaya bir tecavüz olayı zorlamıştı. Türkiye’den okumaya gelen bir öğrencimiz, şiddete yönelmekle suçlanmıştı. Kız arkadaşı, tecavüze maruz kalmıştı. Genç öğrenci, bunun intikamını almak istiyordu. Olay çok çirkindi ama onu bilimsel bir inceleme konusu yapan, başına gelen iğrenç olayı kızın algılama biçimiydi:  
 

Böylesine çirkin bir olayın, kızın zihninde bu tarz meşrulaştırılması, bilimsel açıdan olayı, çok önemli bir “case” haline getiriyordu. Bu vesileyle öğrencilerin duygusal yakınlaşmaları üzerine araştırmalar yaptık. Bazı kız öğrenciler aşkın ne olduğunu bilmiyordu. Bir erkeği sevmenin nasıl olduğunu hiç deneyimlememişlerdi. Böyle düşünen kadınlar erkeği bir av gibi algılıyorlardı. Erkeği etkilemek için kadınlıklarını kullanmak yeterliydi. Bu yolla hemen her erkeği kendilerine aşık etmenin mümkün olduğuna inanıyorlardı. Cinsel kimlikleri erkeğin ilgisini çekiyor, onları etkiliyor ve erkeği kendisine tabi kılıyordu. Evlilik bu ilişki biçiminden ibaretti. Cinsel kimlikler, asıl evlendikten sonra işe yarıyordu. Kadınlık, doğurganlıkla birlikte sadece bundan ibaretti. 
 

Kadının aşık olması, bir erkeği sevmesi, özellikle de sevdiğini belli etmesi utanç vericiydi. Zira kadın, evlenmeden önce ve evlendikten sonra, ne denli profesyonel “geyşa” rolü ifa edebilirse, o denli erkeğini avucunda tutma şansı yakalıyordu. Nitekim tensel nitelikleri ve özellikle doğurganlıklarını kaybettiklerinde, bir tür “atık” muamelesine maruz kalıyorlardı. 

Bu görünümün en anlaşılmaz yanı, bu denli berbat bir rızanın nasıl yaratılmış olduğu ile ilgiliydi.                 

Kadın cinsel kimliğine yapıştırılan bu tarz davranış kalıpları, erkek kimliğimden utanç duyduğum iğrenç bir rıza yaratma biçiminin sonucuydu. Görev yaptığım Yurtdışındaki Üniversite’nin bulunduğu yörenin, özellikle kırsal kesimlerinde insanlar, geniş aileler olarak bir arada yaşıyorlardı. Çadır gibi, çok geniş tek bir mekandan ibaret evlerinin içinde, ne banyo ne tuvalet ne de duvarlarla birbirinden ayrılmış odalar vardı. Tuvalet ihtiyacı ev dışında gideriliyordu ama banyo ihtiyacı, evin içinde; bir köşede, leğen üzerinde ve göz önünde karşılanıyordu. Amca, dayı, teyze, hala, yeğen, kuzen, nine, dede aşiret gibi oldukça kalabalık sürdürülen gündelik hayatta, yalnız kalmak mümkün değildi. Kadınlar mutlaka bir işte çalışıyordu ama daha az sayıdaki erkekler evde kalıyor ve sürekli alkol tüketiyorlardı. 
 

Sosyal kontrol mekanizmalarının etkisinin çözülmeye yüz tuttuğu bazı ailelerde, evin bir köşesinde tek başına banyo yapmak zorunda kalan kız çocukları, yakın akrabaların tecavüzlerine maruz kalıyordu. Ama bu iğrenç durum bir facia gibi algılanmıyordu. Aile üyeleri haberdar olsa bile, dilsiz şeytan gibi davranıyordu. Kadın da bunun farkındaydı ve zamanla bunu “travma” olarak algılamamayı öğreniyordu. O andan itibaren, en yakın çevresi en başta olmak üzere, başkaları nezdinde ilgi, ihtimam ve sevgi görmenin yegane yolunun “TEN’i olduğunu bir biçimde içselleştiriyordu. Çünkü çevresindeki erkekler ne zaman onun “TEN”ine ihtiyaç duysalar, ona iyi davranıyorlardı. O da zaman içinde, kendisine iyi davranılmasını sağlamak, erkeklerin ilgisini çekmek, sevgisini kazanmak ve en önemlisi de erkeğe her istediğini yaptırmak için TEN”inin bir ENSTRÜMAN hatta bir SİLAH gibi işe yaradığını deneyimlemiş oluyordu. En sonunda da bunu, KADINA ÖZGÜ BİR YAŞAM TARZI olarak kabulleniyordu. Sevmek, aşık olmak, bir erkekten etkilenmek, kadın için asla hoş olmayan ve hoşgörülmeyen bir duyguydu. Genç kızlığa doğru adım attıkça, gelişip serpilip, güzelleştikçe ve yetişkin bir kadınlığa doğru ilerledikçe; erkek tarafından ilgi görmek, erkeği etkilemek ve hatta onu teslim almak, tutsak almak, kadın cinsel kimliğinin performansı haline geliyordu. 

Bloch ve Duby’nin Kemiklerini Sızlattık
 

Duby ve Bloch günümüzün en fazla ciddiye alınan sosyal tarihçilerinden birisidir. Annales Okulu mensubu bu sosyal tarihçiler bilindiği gibi, gündelik hayatın sosyal tarihini yapmakta ve olağanüstü verilerle bizi başbaşa bırakmaktadır. Braudel, Macfarlane, Febve, Pirenne ve Sombart gibi diğer bazı sosyal tarihçilerin analizlerine göre, Ortaçağ’da, Katolik Ahlak tarafından kadına “şeytani” bir imaj yüklenmiş, bu imaj, kadına yönelik her türlü işkenceyi meşrulaştırmıştır.  

Bizim gözlemlerimiz, Katolik Ahlak’a benzer bir alışkanlık biçiminin son derece dejenere bir türevini, önümüze getirip koymuştu. 
 

Anlaşıldığı kadarıyla, kadın, endüstriel emtia haline getirilerek ticaret deneyimlenmişti. Kapitalist piyasalarda işlem gören menkul bir değer haline kadını getirebilmek için, çok önemli bir başka şey daha yapmak gerekiyordu. Ortega’nın muhteşem betimlemesi ile kadını, “DEHUMANIZATION” kazanında kaynatmak ve onu yeniden imal etmek, piyasalarda işlem görecek bir MAMULAT haline getirmek. 
 

Bu amaçla, KADIN TENİ, kadını, insan olma vasıflarındıran arındıran bir araç olarak kullanılmaktadır. Nasıl ki Descartes modern insanı, “extensa”dan kendisini arındırıp “cogito”dan ibaret bir birey olarak tasavvur etmiştir. Kadın aksine, “cogito” olma vasfından tümüyle arındırılarak, bir çuval et gibi bir “extensa”ya dönüştürülüp “dehumanize” edilmektedir. Kadınlar hepimiz kadar etten, kemikten, bedenden ibarettir ama pek çoğumuzdan daha fazla müşfik, rahim, latif ve naziktir. Ama zihnimize, TEN’den ve TEMELLÜKTEN ibaret bir görüntü olarak yerleştirilmiştir.  

Demek ki, evlilik programlarına katılan adayların; “evin, araban, katın, yatın, var mı?” diye sorması, “senin için özel uçağıma atlayıp geldim” demesi, “kur yapacaksanız tost paranıza güvenmeyin” nasihati ve buna benzer kadına maddi değer biçme’lerin kadını aşağılamaktan başka bir sonucu yoktur. Sorun şu ki, başlık parası, takı, mehir, yüz görümlüğü gibi kadına biçtiğimiz maddi değerleri ret ettikten sonra, kadını son derece çirkin bir biçimde, endüstriel emtiaya dönüştürmüş olmamız. Kadını;  mimar, mühendis, doktor, astronot, yönetici, siyasetçi ve hatta bilim insanı olarak hayal etmekte zorlanıyoruz. Kalemimiz gayri ihtiyari “bilim adamı” diye yazıyor, düzeltmeyi unuttuğumuzda. Uçağa bindiğimizde, çayımızı, kadın hostes getirsin diye umut ediyoruz. Eve gelen gündelikçi erkek olsa bile, soranlara, “evde gündelikçi kadın var” diye cevap veriyoruz, farkında olmadan. Kadın garson çalışıyorsa, “o kafe daha kalitelidir, müşterisi zarif ve kibar erkeklerdir” diye düşünüyoruz.    

Kadını pahalı hediyelerle etkilemeye çalışan erkek ve erkeğinden pahalı hediyeler bekleyen kadın, ilkel bir mirası sürdürmeye çalışmaktadır. Erkeğinin kendisine verdiği değeri; kendisine sağlanan refah ve tüketim imkanlarıyla ölçen kadınsı bakış açısı hızla değişmelidir. Ailesi için sunduğu nimetleri evin kadınını tahakküm altında tutmak amacıyla kullanan erkeksi alışkanlıkları da, şu veya bu gerekçeyle tazeleyip durmaktan derhal vaz geçilmeliyiz. Bunlar bizim şuuraltımızdaki küflü tortular.  
 

Kadın ya da erkek, birbirimize kendimizi hatırlatmanın yolu, elbette pahalı hediyeler değildir. Kadın veya erkek, herkes, kadın imgesine yapışıp kalmış, endüstriel emtia etiketini kafasından söküp atmalıdır.

Kadın ya da erkek, cinsel kimlik ne olursa olsun; kadını bu denli aşağılarsak, küçültürsek, küçümsersek; onu elimizdeki yüzük veya pahalı telefonun değerine indirgersek; kadın imgesi şuuraltımızda bu denli zul ve zelil hale getirilirse, kadına yönelik iğrenç cinayetleri gördüğümüzde, vicdanımızın sesini nasıl duyacağız? 

Velhasıl, şuuraltımızı ele geçirmiş bu habis imgelerden kendimizi kurtaramaz isek, şayet, açıkça itiraf ediyorum; kadına yönelik şiddetin işbirlikçileri ve kadın cinayetlerinin azmettiricisi olarak lütfen aynaya bakalım.