20 soruda Marmaray

Cumhuriyet’in 90. yıldönümünde Türkiye’nin ilk tüp geçidi Marmaray’ın 13.5 kilometrelik bölümü hizmete açılıyor. Dokuz yıldır sürdürülen proje, Kazlıçeşme’yi Söğütlüçeşme’ye 15 dakikada bağlayacak, Üsküdar ile Sirkeci arası dört dakikaya inecek. Peki ‘asrın projesi’ hayatımıza ne katacak? Kimin kirası artacak, kimin yolu kısalacak? Dev yatırıma yapılan eleştiriler neler? İstanbul trafiğine gerçekten çözüm olabilecek mi? 1. Marmaray nedir? İstanbul’un iki yakasındaki demiryollarını, Üsküdar ve Sirkeci arasında yapılan tüp tünelle birleştiren ve şehre 76 kilometre uzunluğunda bir metro kazandıracak olan projenin adı. Temeli 2004’te atıldı, 2009’da bitmesi bekleniyordu. Ancak dört yıllık gecikmeyle 29 Ekim 2013’te açılıyor. 2. Hangi güzergâhlarda çalışacak? Marmaray; İstanbul Boğaz geçişi hariç, mevcut banliyö hattının güzergâhı üzerinde çalışacak. Ancak İstanbullular şimdilik sadece Kadıköy ile Kazlıçeşme arasındaki 13.5 kilometrelik yeraltı bölümünden faydalanacak. Çünkü geri kalan Kazlıçeşme-Halkalı, Haydarpaşa- Pendik arasındaki 62.5 kilometre için resmi açıklamalara göre iki yıl daha beklememiz gerekiyor. Zaten buhaber hazırlanırken pek çok istasyon hâlâ tamamlanamamıştı, inşaat faaliyeti son hız devam ediyordu. 3. Marmaray’ın ilk etapta hangi istasyonları açılacak? Kazlıçeşme, Yenikapı, Sirkeci, Üsküdar, Ayrılıkçeşmesi ve Söğütlüçeşme. 3. Marmaray’ın ilk etapta hangi istasyonları açılacak? Kazlıçeşme, Yenikapı, Sirkeci, Üsküdar, Ayrılıkçeşmesi ve Söğütlüçeşme. 5. Kaç dakikada, nereye? Gebze-Halkalı arası 105, Bostancı- Bakırköy arası 37, Söğütlüçeşme-Yenikapı arası 12 ve Üsküdar-Sirkeci arası 4 dakika olacak. Yetkililer, mevcut durumda Gebze ve Halkalı arasının 185 dakika sürdüğünü, Marmaray’la bu sürenin yarı yarıya indiğini söylüyor. 6. Marmaray’ın maliyeti nedir? Jica-Japon Uluslararası İşbirliği Bankası, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası, Avrupa Yatırım Bankası tarafından finanse edilen Marmaray’ın maliyetinin 9.3 milyar TL’yi bulması bekleniyor. Proje için şimdiye kadar 5 milyar 192 milyon 158 bin TL harcandı. Sadece bu yıl, 1 milyar 504 milyon 140 bin TL daha harcanacak. 7. Kaç liraya sigortalandı? Marsh Türkiye, Marmaray projesini 500 milyon dolara sigortaladı. 8. Projenin handikapları neler? Üsküdar-Sarayburnu arasındaki batırma tüp tünelin, bir depremde sıvılaşarak milenyumun tünel faciasına neden olabilecek nitelikte çürük çamur tabakaları içine oturtulmasının, endişe verici olduğu belirtiliyor. Dünyanın en yoğun zamanlı gemi geçişine ev sahipliği yapan, saatte 11 kilometre hıza ulaşan akıntı hızı, Kuzey Anadolu Fay Hattı’na 16 kilometre mesafede olması ve önümüzdeki 30 yıl içinde 7.5 ve yukarı şiddette deprem olma olasılığının yüzde 65 olması da dile getirilen diğer kaygılar. 9. Tek yenilik Boğaz geçişi mi? Uzmanlara göre projenin yeni olarak yapılan tek bölümü tüp geçit. Geri kalan kısım mevcut TCDD hatlarının yenilenmesinden ibaret. 10. Güzergâh için hangi eleştiriler yapılıyor? Sivil toplum örgütleri; Marmaray’ın Boğaz’dan geçiş güzergâhının yanlış seçildiğini öne sürüyor. Buna göre, Bostancı ile 4. Levent arası indi-bindilerle bir saatten fazla sürecek. İddialar Marmaray’ın ancak Pendik-Halkalı arasındaki sahil şeridinde seyahat edeceklere yarayacağı yönünde. 11. İstanbul kuzeye mi kaydı? O zaman güneydeki Marmaray ne işe yarayacak? Araştırmalara göre 1973’te ilk Boğaz köprüsünün yapılmasıyla E-5 karayolunun yapımı sonucu İstanbul; doğuda Gebze’ye, batıda Silivri’ye kadar genişleyen çok uzun bir koridora yayıldı. Sonuçta kent sahilden daha da uzaklaşarak kuzeye ve yeşil alanlarla su havzalarının içine doğru kaydı. İstanbul’da en yoğun nüfus artışı, kentin güney yakasından uzak olan, Büyükçekmece, Pendik (kuzey tarafı), Bağcılar, Esenler ve Ümraniye’de yaşanıyor. Kentin güneyinde kalan Eminönü, Bakırköy, Fatih, Kadıköy gibi ilçelerde ise nüfus azaldı. Şehircilik uzmanları şunları söylüyor: “Tüm veriler, trafik sorununa neşter atılacak bölgenin kuzeyde kaldığını göstermesine rağmen, Marmaray Projesi güneyde ve sahile çok yakın. Marmaray Projesinin güzergâhı yanlıştır, trafik sorununa çözüm olmayacaktır.” 12. Marmaray’daki 15 santimlik düşey sapma nedir? CHP İstanbul Milletvekili Ali Özgündüz ile MHP Kocaeli Milletvekili Lütfi Türkkan; tüp tünel inşaatı sırasında büyük bir hata yapıldığını, bu hayati hatanın gizlendiğini söylüyor. Milletvekilleri; 7. tünelde yapıcı firma mühendislerinin 15 santimlik bir düşey sapma tespit ettiğini iddia ediyor: “DLH İstanbul Bölge Müdürü Haluk İbrahim Özmen, hatalı yerleştirilen 7. tünelin sökülüp yenisinin konmasını istedi. Yapımcı şirketlerin Baş Proje Müdürü Hidemi Ohmi, ‘Biz 6’ncı üniteyi de ekledik, o 15 santimlik düşey sapmayı da altını doldurarak düzelttik’ diye cevap yazdı. Hatayı düzeltmek maliyeti arttırdığı için yapımcı şirket doldurma yolunu seçmişti. Araya müşavirlik şirketi Avrasya da girdi. Avrasya’nın Baş Proje Müdürü Steen Lykke (Danimarkalı) hatadan ötürü olacak istifa edip ülkesine gitti.” 13. Marmaray, İstanbul’un yolculuk hareketlerini karşılayacak mı? İstanbul’daki motorlu araç sayısı son 10 yılda hızla arttı. Sabah doruk saatlerde, Avrupa yakasında Tarihi Yarımada, Bakırköy ve Zeytinburnu ilçelerine yapılan yolculukların oranları azalırken, kentin batı ucundaki Küçükçekmece, Büyükçekmece ve Avcılar ilçelerine yapılan yolculuk oranları arttı. Geçen 10 yıl içinde, sabah doruk saatte, Avrupa yakasının güneyine yapılan yolculukların toplam Asya-Avrupa Boğaz geçişleri oranı yüzde 40’tan 31’e düşerken, kuzey bölgesine yapılan yolculuklar yüzde 57’den 66’ya çıktı. Bu durum, Avrupa yakasında, Haliç’in kuzeyindeki ilçelerde ve özellikle Zincirlikuyu-Maslak ekseninde hızla gelişen yeni istihdam alanlarından kaynaklanıyor. 14. Marmaray’ın saatte 75 bin yolcu taşıyacağı sözü ne kadar gerçek? Marmaray projesiyle taşınacağı iddia edilen 2 milyon 700 bin yolcu sayısının gerçek dışı olduğu öne sürülüyor. Konunun uzmanlarına göre, bu rakam Marmaray’ın kapasitesi. Tüm Boğaz geçişlerinin toplam yolcu sayısı maksimum 1 milyon 25 bin 215. 15. Marmaray, bir kentsel dönüşüm projesi mi? Sivil toplum örgütlerine göre Marmaray projesinin arka planında; kentsel dönüşüm yatıyor. İddialara göre iptal edilen ancak fiilen uygulanan 1:100.000 planda, hizmet alanı, kongre, turizm alanları vb. adlarla ifade edilen bölgenin, en büyük parçası Marmaray güzergâhı üzerinde. TCDD ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi arasında imzalanan protokole göre; Yunus, Kartal, Maltepe Gar ve çevresi, Bostancı, Erenköy, Fenerbahçe, Söğütlüçeşme, Haydarpaşa, Altunizade, Sirkeci, Yedikule, Yenimahalle, Zeytinburnu, Bakırköy, Yeşilköy, Halkalı, Bahçeşehir gar ve istasyonlarının arazileriyle birlikte belediyeye devredilmesi ve kentsel dönüşüm alanları olarak tasarlanması planlanıyor. Uzmanlar, “Boğaz’da tüp geçiş doğru bir proje ama bu doğru proje, İstanbul için Marmaray’da doğru kullanılmadı. Çünkü Marmaray, Haydarpaşa ve Sirkeci’deki yaklaşık 2 milyon metrekare arazinin boşa çıkarılmasının gerekçesine dönüştü. Yani Marmaray’ın temelinde İstanbul’un trafiğini çözmekten çok, bu alanları nasıl boşa çıkarırız çabası var” diyor. 16. Marmaray, Boğaz’ın ekolojik dengesini bozacak mı? Marmara Denizi’nde Oşinografik Şartların İzlenmesi Projesi liderlerinden Hidrobiyolog Bülent Artüz “Tüp geçit direkt zemin üzerine eşik oluşturacak şekilde inşa edildi. Oluşan eşikle Boğaz’a dökülen kirli atıkların eşik geçme boyu, engel geçme boyu da arttı. Dolayısıyla Boğaz’daki kirlilik daha tutulur hale geldi. Bunun etkileri birkaç seneye daha da hissedilir olacaktır” diyor. 17. Tarihi demiryolu ne olacak? Proje kapsamında toplam uzunluğu 63 kilometreyi bulan mevcut hattın yenilenmesi öngörülüyor. 1900’lerin başında, Bağdat Demiryolu’nun bir parçası olarak yapılan bu hat, istasyonlar başta olmak üzere pek çok tarihi yapıyı içeriyor. Haydarpaşa’yla birlikte, Sirkeci’deki tarihi gar da Marmaray’la birlikte işlevini yitirecek 18. Şehir Hatları’nı bekleyen son ne? Yolcularının büyük bölümünü metrobüse kaptıran Şehir Hatları, Marmaray, Lastik Tekerlekli Tüp Geçit ve 3. köprü projelerinin hayata geçirilmesiyle, yolcu sayısının daha da düşeceği endişesini taşıyor. İstanbul’daki deniz ulaşımını yürüten Şehir Hatları’nın genel müdürü Süleyman Genç geçen aylarda yaptığı açıklamada, yolcu sayısının arttırılması için turistik taşımacılığa daha da ağırlık vermeyi planladıklarını açıkladı. 19. Marmaray’la kiralar artacak mı? Raylı sistemin etkisiyle emlak değerlerindeki bu artış, kendisini en fazla Kadıköy ve Pendik’te yüzde 20 kira ve Ümraniye’deyse yüzde 36 artışla satılık daire fiyatlarında kendini gösterdi. www. sahibinden.com verilerine göre; Kadıköy, Marmaray ve metrobüs hattına entegre olacak olan metro hattının da etkisiyle hem Asya hem de Avrupa yakasının ulaşım merkezi haline geldi. Pendik de Kadıköy-Kartal metrosuna olan yakınlığı, sıfır konut projeleri ve havaalanına yakınlığıyla kiracıların gözdesi. 20. Marmaray kazıları, dünya arkeolojisine ne kazandırdı? Pek çok ‘çanak çömleğin’ çıktığı arkeolojik kazılar, 9 Mayıs 2004’te başladı. Dünyada dokuz yıl boyunca aralıksız süren başka kazı olmadı. Uzman arkeologlarla ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri yönetiminde, 58 bin metrekare alanda ve üç metre suyun altında da yapılan araştırmalar bütün dünyada büyük heyecan uyandırdı. Kazı alanında geç Osmanlı dönemi’nden başlayarak, erken Osmanlı, Bizans, Roma, klasik, neolitik ve arkeik dönem arkeoloji katmanlarının her evresinden veriler elde edildi. Kazılar sonucu ortaya çıkan kültür varlıkları İstanbul’daki denizcilik, ticaret, günlük yaşam ve topografyaya ilişkin çok yeni bilgiler sunuyor. İhalesi yanlış,faizi yüksek Boğaziçi Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Fakültesi’nden Prof. Dr. Semih Tezcan “Marmaray projesi; ihalesi kapalı kapılar ardında Japon firmalar arasında yapılmış, danışıklı dövüş örneğidir. İş ‘fahiş fiyat’la Japonlara ihale edilmiştir. Binde 7 faizli yumuşak ‘devlet kredisi’ diye Japon hükümetinden alınan borç aslında bir kurnazlıktır. Düşük faizli diye gösterilen bu kredi, ihale bedelinden gelecek ekstra gelirlerle gerçekte istedikleri faiz düzeyinin bile çok üstüne çıkarılmıştır. Zeminde iyileştirmeler yaptık DHL Marmaray Bölge Müdürü H. İbrahim Özmen Batırma tüp tünelin zemininin sıvılaşması endişeleri dile getiriliyor. Gerçekten de Asya kıyı şeridine yakın yerlerde bulunan ve sınırlı bir alana yayılmış olan belirli bazı kum tabakalarının deprem sırasında sıvılaşma olasılığı bulunduğu belirlenmiştir. Bu nedenle güçlü akıntı koşulları altında tüp elemanların altındaki zemin tabakaları, sıvılaşma riskine karşı özel donanımlı deniz ekipmanları kullanılarak iyileştirilmiştir. Çok aceleye getirildi Marmaray Makinisti ve Birleşik Taşımacılık Sen. G. S. Hasan Bektaş Yapımcı firma 15 santimlik sapmayı düzelttiklerini söyledi. Seçim yatırımı olarak projeyi aceleye getirdiler. Trendeyken yolcular tüpten geçtiklerini anlamayacak. Psikolojik olarak bilecek ama balık falan görmeyecekler. Rakamlarla Marmaray 76.3 km-Toplam hat uzunluğu 1.387 m-Tüp tünel uzunluğu 9.8 km Delme tünel uzunluğu 100 km/saat- Maksimum hız 13.6 km- Yeraltındaki tünel uzunluğu % 1.8 Maksimum- eğim 10 dakika- Maksimum sefer aralığı 440 (2014)- Mevcut vagon sayısı Ortalama istasyon aralığı- 1.9 km. Yüzeydeki istasyon sayısı 37 2 bin 500 yıllık rüya Boğaz üzerinde sonuca ulaşan ilk köprü girişimini 25 yüzyıl önce Pers İmparatoru Darius denedi. Ordularını karşı kıyıya geçirmek için yüzer sallar üstünde gecici bir köprü inşa etti. M.S. 1500 yıllarında Leonardo da Vinci, II. Beyazıt’a Haliç üzerinde bir köprü projesi hazırladı. 1900’de Boğaz Demiryolu Şirketi, II. Abdülhamit’e başvurarak Boğaz’a bir köprü projesi sundu. Önerilen biçimiyle Hamidiye Köprüsü, taştan inşa edilen ayaklar üzerinde birçok cami ve minaresi bulunan bir bağlantı olacaktı. 1950’de ilk kez bir Türk, Metin Pusat, Boğaz’da tüp geçit yapılmasını önerdi. Başbakan Adnan Menderes projeyle yakından ilgilendi. 1970’te Alman Hochtief ile İngiliz Cleveland Bridge firmalar grubuyla yapılan sözleşmeyle Boğaziçi Köprüsü’nün yapımına başlandı. Birinci köprü, 29 Ekim 1973’te bir 50. yıl anıtı olarak hizmete açıldı. 1988’de ikinci köprünün inşaatı bitirilerek işletmeye açıldı. Marmaray projesinin ilk sinyaliyse 7 Haziran 1995’te 3. Ulaştırma Kongresi’nde verildi. JBIC kredi anlaşması, 17 Eylül 1999’da imzalandı. İmalatı tamamlanan ilk batırma tüp tünel elemanı Boğaz tabanında kazılan hendeğe 24 Mart 2007’de yerleştirildi. 14 Ocak 2012’de Başbakan’ın ilk ray kaynağı töreni gerçekleştirildi ve ray döşeme işlemlerine başlandı. Sirkeci Güney Giriş eğimli yaya erişim tünellerinin bitirilmesiyle 11 Nisan 2013’te tamamlandı.